Loopbaanankers van Schein: hoe het model in de praktijk werkt

Wat is het dilemma?

‘Tja, ik vind mijn werk leuk en interessant, veel aspecten passen bij mij en toch…’. Herken je dit? Ken je de overpeinzingen en vele vragen die door je hoofd kunnen schieten als het om werk gaat? Wat zoek je nu eigenlijk precies? Wat is het dat je mist en wat heb je er voor over om een nieuwe stap in je loopbaan te maken? Hoe ver ga je van je woonplek. Ga je investeren in opleiding? Of misschien zelfs een stap terug doen in salaris. Ga je nu voor jezelf beginnen of niet? Er zijn vele vragen die door je hoofd kunnen spoken, hoe vind je een antwoord?

Wanneer je je eerste jaren van werkervaring achter de rug hebt, heb je meer zicht gekregen op wat je belangrijk vindt, motiveert en waardeert in werk. Tevens heb je waarschijnlijk een beeld ontwikkeld bij je sterke en minder sterke competenties. En toch…je kunt behoorlijk malen over die volgende loopbaanstap. Niet besluiten op dit punt is eigenlijk geen optie. Je weet dat je op termijn iets moet doen om weer met volle energie en passie in je baan te zitten.

Theorie van Schein

Waar vind je meer inzicht? Wat je dan kunt doen is te rade gaan bij de theorie over loopbaanankers van Schein. Hij ontwikkelde eind jaren ’70 op basis van onderzoek een theorie die stelt dat mensen gedurende hun eerste jaren werkervaring een zelfbeeld rond werk ontwikkelen. Hij stelt dat je door werk inzicht verkrijgt in je vaardigheden en talenten, je drijfveren en waarden. Deze inzichten doe je bijvoorbeeld op door het krijgen van feedback, het spreken met anderen over je werkervaringen en ambities of het maken van een test. Al doende krijg je steeds meer inzicht en ga je in je loopbaan keuzes maken voor dat wat je echt belangrijk vindt. Je krijgt gevoel voor dat wat wel en niet bij je past. Het loopbaananker is dat element in je zelfbeeld dat je niet wilt opgeven, ook niet wanneer je voor een lastige keuze staat. Schein ontdekte door onderzoek een patroon in het zelfbeeld dat mensen kunnen ontwikkelen in relatie tot werk. Iets waar hun aandacht steeds naar toe getrokken wordt (vandaar het anker). Een patroon waarmee hij acht loopbaan - ankercategorieën heeft vastgesteld. Deze ankers scherpen je kijk op werk, motieven en waarden zo aan, dat ze het besluiten over de volgende stap in je loopbaan makkelijker maken.

Loopbaanankers

In loopbaanland bestaan vele termen die je vanuit verschillende perspectieven iets vertellen over loopbanen. Hoe maak je onderscheid in al deze termen en wat is de plek van de loopbaanankers daar binnen?

Wanneer je werkt heb je een loopbaan. Deze term wordt doorgaans omschreven als ‘een reeks van functies die in de loop van het werkzame leven na elkaar worden vervuld’. Deze reeks van functies ontstaat enerzijds doordat je zelf actief bent in het maken van keuzes in je loopbaan. Anderzijds ontwikkelt je loopbaan zich doordat de organisatie waarin je werkt je kansen en mogelijkheden ook beïnvloedt. In het eerste perspectief sta jij als individu centraal met jouw loopbaanplanning. In het tweede perspectief staat de organisatie centraal die via loopbaanmanagement werkt aan personeelsplanning.

Individuele perspectief

De loopbaanankers van Schein horen bij het individuele perspectief. Andere theorieën die daar bijvoorbeeld bij horen zijn die van Holland over beroepskeuze, die van loopbaanrollen van Hoekstra en theorieën over levensloop en levensfase. Loopbaanmanagement staat voor alle activiteiten die een organisatie uitvoert om personeel te matchen op de juiste werkplek. Van wervingsplannen en opleidingsplannen tot pop gesprekken en functieveranderingen.

Schein publiceerde zijn theorie over Career dynamics in 1978, op basis van een longitudinaal onderzoek onder afgestudeerden van een bedrijfskundige opleiding. Hij ontdekte dat drie aspecten een rol spelen in het zelfbeeld dat mensen gedurende de eerste jaren van werken ontwikkelen, namelijk:

1. de talenten en bekwaamheden zoals men die bij zichzelf waarneemt op basis van successen, prestaties en mislukkingen in werksituaties;
2. de motieven en behoeften zoals men die bij zichzelf waarneemt op basis van ervaringen, zelfreflectie en de feedback van anderen;
3. de waarden en houdingen die men bij zichzelf ontdekt tijdens de omgang met het werk en de werkomgeving.

Patronen

Op basis van jaren van interviews met de afgestudeerden ontdekte Schein in de combinatie van talenten, motieven en waarden patronen. Een aantal lijnen die te onderscheiden waren in het zelfbeeld dat zich bij de individuen ontwikkelde gedurende de eerste jaren van werkervaring. Ook constateerde hij dat dit zelfbeeld vervolgens vrij stabiel bleef gedurende de jaren die daar op volgen. Ook als er geen gelegenheid is om het zelfbeeld gestalte te geven. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld een noodlijdende kunstenaar die altijd kunstenaar zal blijven maar een taxi bestuurt om het geld te verdienen. Schein onderscheidt acht loopbaanankers:

Rationele loopbaankeuzes maken

In essentie bieden de ankers je dus inzicht in de wijze waarop bij jou je capaciteiten, waarden en motieven met elkaar samenhangen. Mensen worden vaardiger op gebieden die ze belangrijk vinden. Waarderen de dingen waar ze goed in zijn en worden daar ook beter in omdat ze daar meer tijd energie aan besteden. Wanneer je weet hoe dit bij jezelf ligt kun je met deze kennis een meer rationele loopbaan keuze maken. Je anker is datgene waarvan je merkt dat je er steeds naar toegetrokken wordt. Iets dat je niet wilt opgeven, ook niet wanneer je gedwongen wordt om te kiezen. Een echte ondernemer kan om allerlei redenen toch in dienst blijven maar zijn hart blijft sneller kloppen bij de gedachte aan een eigen zaak. Iemand die voor zekerheid gaat kan verschillende kansen krijgen aangeboden vanuit de markt maar blijft toch actief voor het huidige bedrijf. Krijg je op basis van bovenstaande al een beeld van je anker?

Het loopbaanankermodel in de praktijk

Om het model in de praktijk toe te passen kun je de volgende stappen nemen. De aanpak die wij hier beschrijven om het model toe te passen komt uit het boek van Schein ‘Ontdek je werkelijke waarden’.

1) De vragenlijst: Stap een in het ontdekken van je loopbaananker is het invullen van een vragenlijst. Je vindt bijvoorbeeld een volledige vragenlijst in de Nederlandse uitgave van het boek van Schein ‘Ontdek je werkelijke waarden’. Vul de lijst in, maar doe er verder nog niets mee.

2) Loopbaaninterview: Vervolgens organiseer je een loopbaaninterview. Om iemand te vinden die met jou een loopbaaninterview wil doornemen is het van belang om op het volgende te letten:

• kies een partner bij wie je je op het gemak voelt om de gebeurtenissen rond je loopbaan tot op heden en je aspiraties voor de toekomst te bespreken
• je partner hoeft niet even oud te zijn of hetzelfde werk te doen
• kies iemand die belangstelling heeft voor het onderwerp en tijd wil maken
• kies iemand van wie je weet dat dit een goede vragensteller is, iemand die in staat is om na door te vragen op het waarom van je keuzes.

Resultaat van het interview is dat het inzicht geeft in de aard van de keuzes die je in het verleden hebt gemaakt. Hiermee reconstrueer je je patronen en beweegredenen.

Onderwerpen die aan bod dienen te komen in het interview zijn:

• schets van de lagere school en middelbare school periode, studie keuze en andere gevolgde opleidingen en trainingen
• keuze voor en verwachtingen van je eerste baan, een beschrijving van je eerste baan
• ambities bij de start van je loopbaan en ontwikkelingen en bijstellingen daarin
• je beweegreden om te veranderen van baan of functie en de verwachtingen die je had van je tweede/derde enz baan
• schets van belangrijke ervaringen of momenten in je leven en hoe die bepalend zijn geweest voor de keuzes die je hebt gemaakt
• beelden van de toekomst, zaken waar je naar uit kijkt, het verloop van de komende tien jaar van je loopbaan en je redenen daarbij, waarden die daarbij leidend voor je zijn.

3) De loopbaananker categorieën: Na het interview neem je samen de beschrijvingen van de verschillende loopbaanankers door. Je rangschikt de ankers op basis van het interview. De ankers die je moeiteloos zou opgeven komen onderaan in je rijtje en de ankers waar je veel waarde aan hecht zet je bovenaan. Denk na over dat wat je onder geen beding op zou geven, dat is je nummer een.

4) De vragenlijst: Reken nu de scores van de vragenlijst uit en rangschik op basis daarvan je ankers.

5) Ga door met het interview: Vergelijk beide rangordes. Bespreek de discrepanties, kijk opnieuw naar je antwoorden op de vragenlijst of het interview en bepaal een definitieve keuze. Als je vindt dat twee ankercategorieën je goed passen probeer je dan een toekomstige situatie voor te stellen waardoor je gedwongen zou zijn het een of het ander op te geven, bedenk dan wat je zou doen.

Drie Voorbeelden

1. Wanneer je zowel met het anker technisch functioneel als met het anker managementcompetentie veel affiniteit hebt, probeer je dan voor stellen wat je zou doen wanneer je organisatie je de mogelijkheid zou bieden om te kiezen voor het leiden van een divisie of de belangrijkste ingenieur van je bedrijf worden? Wat doe je?
2. Wanneer je webdesigner bent en je dus bevindt in de new media branche heb je te maken met vele zelfstandig ondernemers. Je hebt zelf affiniteit met het anker van ondernemingsgerichte creativiteit maar ook met het anker van zekerheid en stabiliteit. Hoe kom je hierin verder? Probeer je voor te stellen dat je de kans krijgt om bij een bedrijf dat je aanspreekt als web designer te starten en tegelijkertijd de mogelijkheid krijgt om als zelfstandig ondernemer een hele mooie klus te doen waarmee je het eerste jaar binnen bent. Wat doe je?
3. Stel je werkt bij een organisatie in het maatschappelijk veld en bent wat zoekende geraakt in je loopbaan. Je hebt ontdekt dat je veel affiniteit hebt met het anker van dienstverlening/ toewijding aan een zaak maar ook met het anker van autonomie en onafhankelijkheid. Wat is nu echt belangrijk en zou je nooit opgeven? Probeer je voor te stellen dat je binnen je bedrijf de mogelijkheid krijgt om je te ontwikkelen naar een nieuwe uitdagende functie in een ander team en tegelijkertijd krijgt je de mogelijkheid om voor een ander onderdeel van de organisatie een in de tijd afgebakend project te trekken met ambitieuze maar heldere doelen waarin je al je kennis en ervaring kwijt kunt. Wat doe je?

Voor- en nadelen van het loopbaanankermodel

Met het model van Schein vind je vooral een antwoord op dat wat je centraal stelt als het gaat om je motivatie voor werk. Belangrijke informatie, echter niet de enige informatie om een zinvolle stap te maken in je loopbaan. Je kunt dan ook niet alleen op basis van je anker bepalen wat je volgende stap zou moeten zijn. Om te bepalen wat je wilt, is het ook van belang een goed beeld te krijgen van je talenten en potentieel. Tevens zijn biosociale factoren als leeftijd en fysieke ontwikkeling en factoren in de privé sfeer zoals familie en vrienden, gezin en kinderen (denk bijvoorbeeld aan de bekende sandwich fase van mensen met dubbele zorgtaken) zeer bepalend in dat wat wel en niet mogelijk is. Daarmee geven we aan dat het niet altijd mogelijk is om uitdrukking te geven aan je anker. In loopbaantrajecten gaat het daarmee om het maken van bewuste keuzes en afwegingen zodat je op dit punt rust kunt vinden. Een aanknopingspunt om bewust om te gaan met de verschillende rollen die je in je leven vervult en de keuzes die je daarin wilt maken vind je bijvoorbeeld bij Covey (2004).

Werkzaam leven versus levensloop

Een ander punt is dat het model en de aanpak van Schein zich met name focust op het werkzame leven. Andere theorieën zoals die van bijvoorbeeld De Waard (2008) werken meer vanuit de gedachte van een levensloop waar je loopbaan een onderdeel van is. De aanpak werkt meer vanuit de verschillende levenssferen die jou als mens beïnvloed hebben en nog steeds beïnvloeden en vormt daarmee een waardevolle aanvulling bij een loopbaanvraagstuk.

Hulp van een loopbaanbegeleider

Het toepassen van het model van de loopbaanankers vraagt om meer dan het invullen van een vragenlijst. Schein heeft een methode ontwikkeld waarbij eerst een loopbaaninterview plaatsvindt op basis waarvan een voorkeur anker vastgesteld wordt. Tevens wordt een vragenlijst ingevuld die een voorkeur vastgesteld. Pas wanneer beide stappen gemaakt zijn wordt in een gesprek onderzocht wat het echt passende anker lijkt te zijn. Voer daarna dus een goed gesprek met iemand die kennis en expertise op het gebied van loopbanen heeft.