Veiligheid creëer je samen

Het is hét item van dit moment: psychologische veiligheid of beter gezegd psychologische onveiligheid. In alle tumult rondom DWDD en de rol Mathijs van Nieuwkerk daarin, buitelen de artikelen en opinies over elkaar heen met als rode draad ‘leiderschap’. Maar wat is de rol van de leider als het gaat om veiligheid? Wat heeft een leider te doen of op te lossen?

Waar het gaat om plekken en posities is dat het eerste waarnaar gekeken wordt. En terecht. Het is de meest invloedrijke plek, de bepaler, de ‘voorlever’. In alle governance uiteenzettingen wordt getracht om via de organisatie van ‘checks & balances’ die plek verantwoordelijk en ethisch vorm te geven.

Belangrijke dingen waar je als leider voor moet zorgen zijn:
1. Het organiseren van countervailing power.
Zorg dat je mensen om je heen verzamelt die tegen je in gaan en die het met je oneens kunnen zijn. Daarmee heb je een omgeving waarin je fouten mag maken en vragen mag stellen.
2. Het organiseren van reflectie.
Doe aan zelfreflectie enerzijds (regel een coach) en 360 graden anderzijds; wat vindt je omgeving nu echt?

De sleutel tot psychologische veiligheid
Allemaal waar. Allemaal randvoorwaardelijk. En lang niet altijd overal op orde.
Want komt het met deze ‘belangrijke dingen’ dan goed met die psychologische veiligheid? Of ligt het genuanceerder? Wat maakt dat de excessen bij De Wereld Draait Door of The Voice Of Holland zo lang kunnen voortbestaan? En kennen we niet allemaal voorbeelden van toxische omgevingen of organisaties die minder in de spotlights staan, maar evenzoveel schade veroorzaken?

Zit de sleutel tot psychologische veiligheid sec in leiderschap? Als je de juiste persoon op de bepalende plek hebt zitten, en bovenstaande checks en balances zijn geregeld. Ben je er dan? Het is de meest in het oog springende ‘schuldige’ als het verkeerd gaat. En ook gelegitimeerd; het is de verantwoordelijkheid die bij die positie hoort. Het bewustzijn van de invloed die je hebt. “if you can’t take the heat, stay out of the kitchen”. Daar heb je voor gekozen en daar heb je je voor te verantwoorden.

Wanneer steek je de grens over?
Als je kijkt naar een (leiderschaps)rol als onderdeel van een systeem, wordt het complexer. Iedereen heeft namelijk een rol in dit systeem en houdt via onderlinge verhoudingen het systeem in stand. Omdat ze er iets bij te winnen of te verliezen hebben. Bijvoorbeeld de werknemer die carrière wil maken of simpelweg de hypotheek moet betalen. Of het aanzien wat je krijgt door de invloed die je hebt.Het is heel persoonlijk en heel individueel bepaald waar de grens ligt van die uitruil. We kunnen immers niet achter de voordeur kijken. Voor iedereen is dit verschillend. Wanneer is die uitruil niet meer in balans en wordt er grensoverschrijding ervaren?

En daar begint het. Die bepaal je zelf. Daar ligt de verantwoordelijkheid van ieder mens naar zichzelf. Jijzelf kiest voor een vak, een ambitie, een omgeving. Je vervult een zelfgekozen rol in een systeem. En jijzelf kiest waar de grens ligt. En daar hoort verantwoording naar jezelf bij: “zo wil ik niet dat er met me wordt om gegaan en dit is míjn grens”.

Durf uit te spreken
Als je kijkt naar jezelf als onderdeel van een systeem waarin je niet alleen verantwoordelijk bent voor jezelf, maar ook voor anderen, wordt het nog complexer. Bijvoorbeeld omdat winst of verlies niet altijd een vrijwillige keuze is voor sommigen, maar schrijnende noodzaak. Of omdat de éen nu eenmaal minder opgewassen is tegen bully gedrag dan de ander. Voor iedereen is dit verschillend. Zonder waardeoordeel. Veroorzaakt door generatieverschillen, opvoeding, context, cultuur, life.

En daar ligt de tweede verantwoordelijkheid. Niet alleen naar jezelf, maar ook naar elkaar. Je bent immers niet alleen op de wereld. Een systeem is pas een systeem als er anderen bij betrokken zijn. Als jij ziet dat grenzen worden overschreden naar anderen, is er een verantwoordelijkheid om je uit te spreken: “Zo wil ik niet dat je met mensen omgaat”.

Ieder systeem is verschillend. Topsport of media. De overheid of het bedrijfsleven. Allemaal weer een andere context. Wat voor de één werkt, hoeft niet aantrekkelijk te zijn voor de ander. En gelukkig maar. Dat betekent dus dat er heel veel keuze is voor ieder mens om te bepalen in welke omgeving jij je het meest senang voelt. En dat er dus vrijheid ligt als je verantwoordelijkheid neemt.

Neem je eigen verantwoordelijkheid
De systemische aanpak. Integraal. Iedere rol is net zo belangrijk in het systeem. Met andere reikwijdtes en invulling, absoluut. Maar met als rode draad: eigen verantwoordelijkheid.

• Van de leider: regel de checks & balances zoals beschreven en leef daarnaar. En erken en accepteer de gevolgen die bij de invloed van je positie horen.
• Van het individu: bepaal je eigen win/ loss analyse. Onderzoek je eigen grenzen en benoem deze ook.
• Van de groep: zorg voor elkaar en spreek aan en spreek je uit.

Wat is daar dan voor nodig?

• Een open mind. Iedereen is verschillend. Ben nieuwsgierig naar de verschillen en drijfveren. En zie de kracht van die verschillen. Ga er van uit dat iedereen in de basis okay is. Goede intenties heeft.
• Stel vragen, ook als er niet altijd een antwoord is, ook als dit tot schuring kan leiden. Ga het lastige gesprek niet uit de weg. Spreek verschillen van inzicht over de inhoud uit. Vind wat over hoe het proces verloopt. En spreek met elkaar af dat je de grens legt bij de ‘persoonlijke aanval’.

(Psychologische) vrijheid creëer je samen!