Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer: 'Lange weg te gaan'

Machtsmisbruik op de werkvloer lijkt steeds vaker aan de kaak te worden gesteld. Het nieuws van de Volkskrant over het grensoverschrijdend gedrag van presentator Matthijs van Nieuwkerk past in een reeks van affaires, zoals begin dit jaar bij muziekprogramma The Voice van RTL 4. Hoe leeft dit bij andere organisaties en bedrijven? Adviesbureaus denken dat er vaak nog stappen gezet moeten worden voor een veiligere werksfeer.

"Meer bedrijven zullen door dit nieuws naar zichzelf gaan kijken," zegt Henriëtte Wijnen, specialist bij Your Safe Workspace, "Maar dat heeft alleen maar zin als ze ook echt een gesprek starten over ongewenst gedrag. Alleen het hebben van vertrouwenspersonen is niet genoeg." In 2021 had 8,8 procent van de werknemers te maken met intimiderend gedrag van leidinggevenden of collega's, blijkt uit cijfers van het CBS en TNO.

Gepest en genegeerd

Your Safe Workspace en andere adviesbureaus worden ingeschakeld om bijvoorbeeld bij te dragen aan het verbeteren van de sfeer binnen een bedrijf. Wijnen vertelt dat het belangrijkste hiervoor is om het gesprek op gang te brengen, met een externe gespreksleider waar mensen op een veilige manier alles kunnen zeggen.

"We horen nog te veel verhalen van werknemers die gepest worden, bewust genegeerd worden of onder druk worden gezet om bijvoorbeeld resultaten mooier te maken dan ze zijn. Er is nog een lange weg te gaan."

Machtsverhoudingen zijn op zich niet erg, zolang je er maar goed mee omgaat, zegt Wijnen. Het probleem is dat organisaties vaak bang zijn om gesprekken te beginnen. "Als er namelijk wat uitkomt, dan moeten ze er iets mee en daar is het vaak niet het juiste moment voor, zeggen ze zelf. Er is altijd wel wat, van een lastige economische situatie tot een grote hoeveelheid trainingen."

Grijs gebied

"Ik ben niet verbaasd dat het zo lang heeft kunnen doorgaan bij Van Nieuwkerk," vertelt expertisehouder inclusie en diversiteit Mechtelt Prins van organisatieadviesbureau GITP. "Bij dit soort situaties zeggen we met zijn allen 'ja, het hoort erbij', 'hij zal wel veel stress hebben' of 'je moet hem beter leren kennen'. Het zijn dingen die er langzaam insluipen en waar in dit geval ook een werkcultuur is waar je geen tegenspraak kan leveren."

Ze denkt dat medewerkers zich door de aandacht nu afvragen of de uitval van hun baas de dag ervoor ook grensoverschrijdend gedrag was. "Wat het lastig maakt is het grijze gebied. Iets wat over mijn grenzen heengaat, komt niet altijd overeen met de grenzen van een ander."

Koen The is medeoprichter van crowdfundingplatform Lendahand en wilde het bij zijn bedrijf anders doen. "Ik werkte zelf eerst in een omgeving waar fouten maken echt niet mocht. Hierdoor was er geen veilige werksfeer."

Daarom worden er bij hem regelmatig gesprekken met werknemers gevoerd en vragenlijsten rondgestuurd om intern te inventariseren hoe het bedrijf het doet. Zo bleek vanuit werknemers bijvoorbeeld dat het management minder scoorde op transparantie en stress. "Hier leggen we de maanden erna dan echt de focus op."

Gezagsgetrouwe generatie

Tien of twintig jaar geleden werd gedrag als dat van Van Nieuwkerk ook 'normaler' gevonden dan nu en was het minder zichtbaar, vindt Monique van der Meer, onderzoeker bij organisatieadviesbureau Berenschot. Volgens haar heeft dit ook met een generatieverschil te maken.

Waar de oudere generatie wat meer gezagsgetrouw was en dus meer accepteerde, zouden millennials meer bezig zijn met bijvoorbeeld zingeving. "Zij hebben de luxe dat er veel werk is en dat ze een sociaal veilige omgeving kunnen eisen, wat ze ook belangrijk vinden. Ik ben zelf van een andere generatie. Vroeger had ik ook te maken met vormen van intimidatie en dacht toen dat dit er gewoon bij hoorde."

Eerder was er veel aandacht voor seksueel machtsmisbruik op de werkvloer. Hierbij speelde de #MeToo-beweging een belangrijke rol. Nu komt er dus ook meer aandacht voor ander grensoverschrijdend gedrag. Heel goed, vindt Wijnen van Your Safe Workspace, aangezien grensoverschrijdend gedrag veel breder is dan alleen seksueel: het gaat ook over racisme, agressie, discriminatie en intimidatie. "Het één is niet erger dan het ander."

Ze vindt het wel positief dat er steeds meer verhalen naar buiten komen. "De stress is bij veel organisaties enorm hoog door onder andere corona en personeelstekort, dat zorgt er ook voor dat dit soort situaties eerder naar voren komen. Mensen onder druk laten eerder hun dark side zien."