Geef je carrière een boost met deze moderne loopbaantheorieën

Arbeidsmobiliteit stabiel

In Nederland is de arbeidsmobiliteit al jaren stabiel. In het Researchpaper Arbeidsmobiliteit in Nederland becijfert Fabian Dekker dat de gemiddelde baanduur 10 jaar is. Dat is inderdaad een gemiddelde, want voor jongeren tussen de 15 en 25 jaar is de baanduur gemiddeld 1,7 jaar. Vooralsnog lijkt de gemiddelde baanduur niet af te nemen, maar dat is mede het gevolg van de vergrijzende beroepsbevolking. Bij ‘ouderen’ (45-75 jaar) is de baanduur immers veel langer, met een gemiddelde van 16 jaar.

Arbeidsmarkt verandert drastisch

Deskundigen wijzen erop dat de arbeidsmarkt in de toekomst drastisch verandert en dat de mobiliteit gaat stijgen. En daardoor worden loopbanen onvoorspelbaarder. Er zijn ook genoeg voortekenen die deze verwachting ondersteunen. Zo daalt de gemiddelde levensduur van bedrijven snel. Het Verkenningsinstituut Nieuwe Technologie (VINT) voorspelt zelfs dat in 2033 bedrijven nog maar 5 jaar zullen bestaan. Richard Foster, hoogleraar aan Yale University, berekende eerder dat de gemiddelde levensduur van grote corporate bedrijven nu 15 jaar is. In de vorige eeuw was dat nog 50 jaar.

Radicale loopbaanwijzigingen

En dan de voorspellingen van Lynda Gratton, hoogleraar aan de London Business School en auteur van de boeken The Shift en The 100-Year Life. De helft van de baby’s die nu geboren wordt, wordt 100 jaar. Dat betekent volgens Gratton dat je straks misschien wel 60 jaar moet werken. Maar je kunt niet 60 jaar hetzelfde doen. Gratton is van mening dat je daarom heel anders naar loopbanen moet gaan kijken. Je werkt een aantal jaar en gaat dan compleet iets anders doen. Of je start op 60-jarige leeftijd een eigen onderneming. Gaat (weer) studeren op je vijftigste, neemt een sabbatical als mid-veertiger, gaat als 70-jarige in een heel andere branche werken. Een paar jaar vrijwilligerswerk doen. Afijn, het beeld is duidelijk. Gratton roept op om niet te blijven hangen in het traditionele industriële denken. Bedrijven, ondernemers en werknemers moeten totaal anders naar loopbanen gaan kijken.

Baan(on)zekerheid

Daar komt dan nog de toenemende onvoorspelbaarheid van (technologische) ontwikkelingen bij. Morgen kan jouw organisatie gaan fuseren. Of failliet gaan. Een robot kan je taken overnemen. Je organisatie maakt gebruik van de nieuwe cumulatiegrond uit de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) en ontslaat je. Thuis wordt je geacht mantelzorgtaken te verrichten. Daarnaast is het gras bij de buren natuurlijk altijd groener, dus wellicht stap je zelf wel over naar een andere werkgever. Of er wordt intern een vacature uitgezet die jou op het lijf geschreven is. Onvoorspelbaarheid troef dus.

Alternatieve loopbaantheorieën

Kun je je loopbaan nog plannen? Of is het gewoon een kwestie van afwachten wat er op je af komt? Hoe benut je het toevallige en onverwachte in je loopbaan? Nieuwe loopbaantheorieën proberen daar een antwoord op te vinden. Twee van deze theorieën, Planned Happenstance en The Chaos Theory of Careers, worden hieronder besproken.

Planned Happenstance

De grondlegger van de loopbaantheorie Planned Happenstance is John Krumboltz. Hij beschreef deze theorie voor het eerst in 1999.

In het Journal of Career Assessment (2009) licht Krumboltz ‘zijn’ theorie toe. Hij begint eerst met een betoog hoe onvoorspelbaar het leven is. Hoe toevallig zijn de vader en moeder van een baby bij elkaar gekomen? Hoe miraculeus is het dat van die miljarden spermacellen juist die ene dat eitje vond? En dan, wat bepaalt of die baby tot een voorbeeldig burger uitgroeit of juist een crimineel? Wat bepaalt of je accountant, jurist of politicus wordt? We kunnen op geen enkele manier van tevoren weten, aldus Krumboltz, hoe iemands levensloop zal zijn. Planned Happenstance is een poging te verklaren hoe individuen hun levensloop vormgeven en hoe loopbaanbegeleiders daarbij kunnen faciliteren.

Planned Happenstance gaat uit van toeval en van onverwachte gebeurtenissen die een loopbaan vormgeven. Maar, zoals uit het woordje planned al blijkt, het is niet zo dat je een loopbaan helemaal niet plant. Het is geen vrijbrief om maar achterover te leunen en af te wachten wat er gebeurt. Sterker nog, je moet juist heel alert en flexibel zijn en reageren, actie ondernemen op de momenten die er toe doen.

Onzekerheid over doelstellingen en ambities is positief en leidt tot nieuwe ontdekkingen. Ongeplande gebeurtenissen zijn dus normaal en (soms) gewenst.

Wat kun je uit deze theorie halen? Waar kun je op sturen als loopbaanbegeleider?

• Wees niet bang of onzeker over je carrièreplanning. Dat is normaal en kan gemanaged worden. Sta open voor onverwachte gebeurtenissen.
• Laat je niet remmen door obstakels. Zet door.
• Onderhandelen over je loopbaan / je carrière is een levenslang leerproces
• Beslissingen nemen als reactie op onverwachte gebeurtenissen
• Altijd bereid zijn om te leren. Flexibiliteit om met onverwachte omstandigheden en gebeurtenissen om te gaan.
• Nieuwsgierig zijn en blijven en je verwonderen. Sta open voor onverwachte gebeurtenissen. Leer ervan.

Lees ook: Wat houdt loopbaanbegeleiding in?

De chaostheorie

Grondleggers van The Chaos Theory of Careers (chaostheorie) zijn Pryor en Bright. Ze formuleerden de theorie in 2003. In een evaluatie van de theorie tien jaar later, concluderen Bright en Pryor dat de theorie zich in de praktijk bewezen heeft.

Pryor en Bright ‘lenen’ de chaostheorie uit de wiskunde. De chaostheorie is daar de benaming voor het gebied dat het gedrag van niet-lineaire dynamische systemen onderzoekt. Zij trekken de parallel naar loopbanen. Ook deze zijn onvoorspelbaar en complex. Kleine veranderingen kunnen grote effecten hebben. Plannen heeft dan weinig zin. Dit kan leiden tot passiviteit of juist tot proactief handelen. Pryor en Bright stellen dat kennis en controle over jezelf noodzakelijk zijn om kansen te kunnen zien en benutten en zo je loopbaan te ontwikkelen.

De chaostheorie heeft volgens Pryor en Bright gevolgen voor de wijze waarop loopbaanadviseurs medewerkers helpen. De chaostheorie benadrukt complexiteit en verbinding als fundamentele waarden. Dit vergt van de loopbaanadviseur en de coachee meerdere perspectieven:

1. Een wat traditioneler perspectief met aandacht voor de huidige en toekomstige arbeidsmarktsituatie, het in kaart brengen van kennis, vaardigheden en drijfveren, werkervaring en hobby’s.
2. Een alternatief perspectief (Bright en Pryor noemen dit het emergent perspective): Dit perspectief richt zich op het verrassende, het idiosyncratische, het intuïtieve en het mogelijke. Dit kan het volgende omvatten: verhalen, games, gelijkenissen, spiritualiteit, betekenis geven, aanpassingsvermogen, veerkracht en omgaan met teleurstellingen. En omgaan met teleurstelling en tegenslag is zeer belangrijk in een wereld waar niets zeker is.

Pryor heeft een strategie uitgewerkt voor loopbaanplanning die rekening houdt met menselijke beperkingen.

1. Bepaal wat je momenteel echt belangrijk vindt en hoe werk daarin past;
2. Sta open voor kansen;
3. Probeer verschillende dingen uit;
4. Ga ervan uit dat enkele van die dingen mislukken;
5. Leer van dat falen;
6. Zoek en onderzoek feedback om te leren wat werkt en wat niet;
7. Gebruik datgene wat werkt;
8. Combineer en voeg datgene toe dat carrièrevooruitzichten lijkt te verbeteren.
9. Herhaal dit proces en start weer bij 1..

En dat zijn dan weer hele down to earth tips, die in niets doen denken aan de chaostheorie.

Niet achterover leunen

Uitgangspunt van bovenstaande theorieën is dat je open staat en gebruik maakt van de kansen die zich voordoen. Ongeplande gebeurtenissen worden met nieuwsgierigheid onderzocht en omgezet in loopbaanmogelijkheden. Achterover leunen is geen optie. Je moet ongeplande gebeurtenissen opzoeken, provoceren. Nieuwe uitdagingen aangaan. En maak ook vooral gebruik van de kansen die je netwerk je biedt.